İlmiye sınıfında meslek babadan oğula devam ettirildiği için İstanbul’un fethinden sonra özellikle İstanbul’da birçok güçlü, nüfuzlu ulema ailesi teşekkül etmiştir. Bunlar arasında Dürrîzade ailesinin özel bir yeri vardır.

XVIII. yüzyıl başlarından XX. yüzyıl baş­larına kadar 200 yıldan fazla devam eden ve Osmanlı ilmiye mesleğine altı şeyhü­lislam, birkaç kazasker ve birçok kadı ve müderris yetiştiren bu köklü aileden kay­naklarda “hânedân-ı kadîm, âile-i pâk-nihâd” gibi isimlerle bahsedilmektedir. Ailenin tanınmış ilk ferdi Dürrî Mehmed Efendi’dir (ö. 1736). Aslen Ankaralı olup hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan İlyas Efendi adında bir kişinin oğludur. Dürrî lakabının nereden geldiği bilinme­mektedir. Medrese tahsilinden sonra mü­derrislik ve kadılıklarda bulunan, İstanbul’da şeyhü­lislamlığa kadar yükselen Mehmed Efen­di, Babazade Sinan ailesinden Reisülulema Abdülkadir Efendi’nin kızı ile evlenmiştir. Mehmed Efendi’nin iki oğlundan büyüğü Mustafa üç defa şeyhülislam olmuştur. İkinci oğlu Nureddin ise müderrisken genç yaşta ölmüştür.

Şeyhülislam Mustafa Efendi’nin Paşmakçızadelerden Şeyhülislam Seyyid Abdul­lah Efendi’nin kızı Şerife Safiye Hanım’la evlenmesiyle Dürrîzadeler aynı zaman­da bir Seyyid ailesi de olmuştur. Bu sebep­le daha sonra aile fertleri arasında nakibüleşraflık yapanlar da vardır. Musta­fa Efendi’nin beş oğlundan ikisi şeyhü­lislamlık, biri Rumeli kazaskerliği, biri kadılık, biri de müderrislik görevinde bu­lunmuştur. Ayrıca Mehmed Arif Efendi nakibüleşraflık da yapmıştır. Kızı Şerife Ayşe Hanım (ö. 1817) genç yaşta vefat etmiştir. Mustafa Efendi’nin beş oğlu­nun soyundan aile hayli genişlemiştir.

Dürrîzadeler, çeşitli ulema aileleriyle kurmuş oldukları akrabalık bağları sa­yesinde daha da güçlenmişlerdir. Bun­lar içerisinde en tanınmış ilmiye ailesi Paşmakçızadeler olup ayrıca Feyzullahzadeler, Çerkezbeyzadeler ile de akra­balık tesis edilmiştir. Ailenin erkek çocuklarının isimleri ve bulundukları görevler genellikle tespit edilmekte, ancak kız ço­cuklarının adları, yetişmeleri, evlilikleri ve ölüm tarihleri çok defa bilinmemektedir.

Dürrîzadeler çok önemli ilmiye görev­lerinde bulunmakla birlikte içlerinde eser telif edenler azdır. Aile fertleri arasında sadece Şeyhülislam Mustafa Efendi’nin ed-Dürretü’l-beyzâ, Şeyhülislam Mehmed Arif Efendi’nin de Netîcetü’l-fetâvâ adlı eserleri kaleme aldıkları bilinmektedir.

Aile mezarları İstanbul’un çeşitli yer­lerinde bulunmaktadır. Üsküdar Karacaahmet ve Tunusbağı ile Edirnekapı dışında La’li Çeşmesi haziresinde, ayrıca Rumelihisarı Kayalar Mezarlığı’nda medfun olanlar vardır.

Dürrîzadeler ailesiyle ilgili en önemli hadise, ailenin son ferdi olan Şeyhülis­lam Abdullah Beyefendi’nin Millî Müca­dele aleyhine verdiği fetvalardır. Bu se­beple Abdullah Beyefendi “yüz ellilikler” listesine dâhil edilmiştir. Aile bugün de­vam etmektedir.

Şeyhülislam Mehmed Ataullah Efendi tarafından İstanbul Bebek’te yaptırılan Dürrîzadeler Yalısı birkaç defa el değiş­tirmiş ve çeşitli olaylara sahne olmuş­tur. Ailenin uzun süre yaşadığı yalı, Şey­hülislam Abdullah Efendi’nin 1828’de ölümünden sonra Mehmed Emin Rauf Paşa, Ali Paşa gibi devlet erkânının ika­metgâhı hâline gelmiştir. Daha sonra II. Abdülhamid tarafından satın alınarak Hidiv Abbas Hilmi Paşa’nın annesine he­diye edilmiş, bir müddet sonra yıktırıla­rak yerine Mısır Elçiliği binası yapılmıştır. Cumhuriyet döneminde ise Mısır Kon­solosluğu’na tahsis edilmiştir.

KAYNAKLAR

Akalın, M. Şihabüddin, “Dürrî-zâdeler Ailesi ve Onun Diğer Aile­lerle Vücuda Getirdiği Sihrî Münasebât”, me­zuniyet tezi, 1948, İÜ Edebiyat Fakültesi, Genel Kitaplık, nr. 1643.

Bilici, Faruk, “Büyük Bir Şeyhülis­lâm Ailesinin Son Halkası: Dürrizâde Ab­dullah Beyefendi”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991, s. 307-318.

Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi, Târîh, haz. Ziya Yılmazer, İstanbul 2008, c. 1, s. 710; c. 2, s. 1200-1202.