İstanbul Amerikan Kız Koleji 1873’te Constantinople Home adıyla İstanbul, Üsküdar’da açıldı. Burası kadınlara ve kızlara İncil’in öğretildiği ve ev işlerinin gösterildiği Protestanlara ait bir misyonerlik merkeziydi. İlk öğrencilerinin neredeyse tamamı İstanbul’daki Ermeni, Bulgar, Rum ve diğer Ortodoks (yani misyoner diliyle “Doğulu”) Hristiyan cemaatlerdendi. Fakat misyonerler zaman içerisinde Müslüman öğrencilerin de okula kayıt yaptıracaklarını umuyorlardı. Amerika Yabancı Misyon Temsilcileri Birliği’nin (American Board of Commissioners for Foreign Missions: ABCFM) bir şubesi olan bu kız okulunun kurucusu ve maddi destekçisi Kadın Misyonları Birliği (Women’s Board of Missions) üç katmanlı bir müessese tasarlamıştı. Buna göre bir yüksekokul, bir sağlık tesisi ve bir de şehirde misyonerlik projesi olacaktı. Aslına bakılırsa bunlardan sadece yüksekokul semeresini verdi. Çünkü projenin eğitim kısmı okulun iştirakçilerinin ve destekçilerinin dikkatlerini ve bağışlarını topyekûn kendisine çekmişti.

Diğer Amerikan Protestanlığı misyonerlik projelerinde olduğu gibi bu okulun da ilk yıllarında öncelik verdiği husus Protestan evanjelizmiydi. Kurumda çalışan hanım öğretmenler, erkek vaizlerin ve doktorların eşleriydiler. Öğrencilerin mezun olduktan sonra onlarınkine benzer roller üstlenmeleri bekleniyordu. Fakat 1870’ler boyunca ABCFM, kurucularından gelen baskıları yumuşattı ve bekâr hanımların misyonerlik işine alınmalarına karşı çıkan kuralı esnetti. 1873 ile 1880’li yılların sonları arasında Mary Mills Patrick (ileride kolej müdiresi, 1890-1924) ile Clara Hamlin (İstanbul’daki Robert Kolej’in ilk müdürü Cyrus Hamlin’in kızı) bilinçli olarak Constantinople Home’nin görünümünün değişmesine öncülük ettiler. Buna göre kurumun eğitim metodu, din değiştirmeye yönelik sert bir programdan Amerika’daki yüksekokulları ve beşerî bilimlerin okutulduğu kolejleri model alan daha seküler bir eğitim tarzına geçiş yaptı. Home School’un bir yüksekokul olarak 1890’da gerçekleştirdiği son diploma töreninde okulun ilk Müslüman mezunu Gülistan İsmet Hanım da (orduda görevli bir albayın kızıdır) yüksekokul seviyesine denk kabul edilen eğitimini tamamladı. Böylece okulun yeni kimliği “seküler bir kurum” şeklinde belirlenmiş oldu. Yine 1890 yılında bu okul, Kadın Misyonları Birliği’nin desteğiyle Massachusetts eyaletinden kolej beratı çıkartmaya uğraştı ve aldı. Bu sayede lisans diplomaları verme yetkisini elde etti. Kolej mütevelli heyeti ve öğretmen kadrosu, Amerika’yla olan bağlantıyı vurgulamak ve yükseköğretim kurumu statüsünü belirtmek için “Amerikan Kız Koleji (The American College for Girls)” ismini seçti. Ancak okul, çoğu kez İstanbul Kız Koleji veya İstanbul Koleji olarak adlandırıldı. Bu durum 1930’ların başında bir Türk yetkilinin “İstanbul” ibaresini kullanmayı yasaklamasına kadar devam etti. 1901’de kolejden mezun olan ilk Müslüman öğrenci Halide Salih (sonradan Halide Edip Adıvar) idi.

1908 Jön Türk İhtilali’nden sonra kolej, daha fazla Müslüman öğrenciyi sevinçle karşıladı. Artık onların yabancı okullara gitmelerine yasal olarak izin veriliyordu. Aynı sene kolej, misyonerlik bağlantısını resmen sona erdirerek konumunu “hususi, seküler, hiçbir dine mensup olmayan bir yükseköğretim kurumu” olarak ilan etti. Böylece kendisini dinî açıdan birbirinden farklı yeni nesil öğrencileri almak üzere teşkilatlandırdı. 1905’te çıkan ciddi bir yangın, koleji, Boğaziçi’nin batı kıyısındaki Arnavutköy’de yeni bir yer satın almaya sevk etti. Fakat yeni kampüse nihai olarak taşınma 1914’e kadar gerçekleşmedi. Kolej, I. Dünya Savaşı’nın çetin geçen yılları boyunca, müttefiklerin İstanbul’u işgali sırasında ve Millî Mücadele’de (1919-1923) açık kaldı. Dolayısıyla faaliyetlerini kesintisiz olarak sürdürerek yeni Türkiye Cumhuriyeti’ne dâhil oldu.

Atatürk ve Türk Cumhuriyeti tarafından bilfiil desteklenen Amerikan Kız Koleji, kadınları eğitim alanında ve sosyal hayattaki yeni rollerine hazırlamak için çalışmalarını genişletti. Bunun yanı sıra kolej başka değişiklikleri de benimsedi. Örneğin, 1931’de Milli Eğitim Bakanlığı Türk vatandaşlarına mutlaka tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisinin Türkler tarafından öğretilmesi gerektiğini karara bağladı. 1932’de Amerikan Kız Koleji ile (İstanbul, Bebek’te 1869’da seküler bir Amerikan erkek okulu olarak kurulan) Robert Kolej bir erkek müdürle tek bir idari birim altında toplandı. Bu iki Amerikan koleji; akademisyenleri, öğretmen kadrosunu, bilim dallarını ve sosyal etkinlikleri paylaşmaya başladılar. 1930’dan 1950’ye kadar iki kolej de mali sıkıntılarla mücadele etti. Müfredatlarını Türk okullarına ve üniversitelerine göre yeniden düzenlediler. 1957’de Amerikan Kız Koleji’nden iki öğrenci Robert Kolej’deki Mühendislik Okulu’na kayıt yaptırdı ve oranın ilk kız öğrencileri oldular. 1959’dan sonra Amerikan Kız Koleji lisans diplomaları vermedi. Onun yerine gündüzcü öğrenciler için bir ortaokul, dört yıllık bir lise ve bir dil hazırlık okulu açtı. Lise kısmı Amerika’daki bir yüksekokula ve junior collegeye denkti. Robert Kolej ise erkek öğrenciler için bir lise, karma eğitim veren dört yıllık bir lisans koleji, bunların yanında bir dil hazırlık okulu açtı. 1960 yılında anti-Amerikan protestolarla iyice ağırlaşan mali sorunlar, iki ayrı Amerikan kolejini mevcudiyetlerini sona erdirmeye mecbur bıraktı. Milli Eğitim Bakanlığı, bu iki okulun karma bir lisede harmanlanmalarına izin verdi. Robert Kolej, Türk himayesi altında Boğaziçi Üniversitesi’nin kurulması için Bebek’teki kampüsünü bağışladı. İki Amerikan koleji ise Arnavutköy kampüsünde Robert Kolej karma lisesi hâline getirildi. Mayıs 1971’de Amerikan Kız Koleji, 100. kuruluş yıldönümünü kutladı ve bağımsız kız koleji olarak mevcudiyetlerinin sona erdiğini bildirdi.

Amerikan Kız Koleji’nin ünlü mezunları arasında yazar ve siyasi aktivist Halide Edip Adıvar (d. 1883-ö. 1964) ile 1993-1996 döneminde başbakanlık yapan Tansu Çiller de bulunmaktadır.

KAYNAKLAR

Fincancı, May N. The Story of Robert College Old and New: 1863-1982, İstanbul 1983; 2. bs., İstanbul 2001.

Freely, John, A History of Robert College: The American College for Girls and Boğaziçi University, Istanbul 2000.

Patrick, Mary Mills, A Bosporus Adventure, Stanford 1934.