Esnaf Adı

Dükkân/Çalışan Sayısı

Açıklama

Macun (ilaç olarak)

200/500

-

Meşrubat-ı Devâ (Şurup)

500/600

-

Bağban

43.950 bağ ve bostan

Burada çalışanların tam sayıları verilmemiştir. Ancak bazı bostanlarda birden fazla çalışan olduğundan bu sayının en azından 50.000’i aşkın olduğunu tahmin edebiliriz.

Ağaç Aşılamacılar

-/500

-

Sebzevatçı

500/500

Maydanoz, kereviz, hıyar, patlıcan, turp, şalgam, kabak, havuç, tere, pırasa ve buna benzer sebzeleri satarlardı.

Gülâb

41/60

-

Dehhan-ı Edviye

80/115

Badem, servi kozağı, ceviz, fındık, fıstık ve buna benzer meyvelerin yağını hazırlayıp satarlar.

Habbâzân

999/10.000

Çok sayıda yamakları vardır ki bu sayıya dâhil değildir.

Yeniçeri Ekmekçisi

1/300

Çalışanların tamamı acemi oğlanıdır. Sadece Yeniçeri Ocağı’na hizmet verir. Siyah fodula ekmeğidir ama lezzetlidir.

Tuzcu

-

Ekmekçilerin yamağı

Çörekçi

200/2.000

-

Börekçi

200/4.000

-

Gevrekçi

55/200

-

Kâhîci

100/500

-

Gurabiyeci

50/100

-

Simitçi

70/300

-

Kadayıfçı

50/100

-

Şehriyeci

10/100

-

Lokmacı

20/50

-

Gözlemeci

60/105

-

Yeniçeri Sakaları

-/700

162 Yeniçeri odası bulunmaktadır.

Şehir [at] Sakaları

-/1.400

Bunlar sivil şehir sakalarıdır. İdarecileri, hünkâr sakabaşısıdır. İşletmeleri, Ayasofya’dadır. İstanbul içindeki 9.999 çeşmeden su doldurup dağıtırlar.

Arka Sakaları

-/8.000

Sırtlarındaki kırbalarla su satan bu sakalar; “Sakkâ, sebîl, sebîl içene rahmet, sebîl!” şeklinde bağırdıkları gibi “Cân u gönülde sıhhan ve âfiyen!” ve “Mâ, Hasan ile Hüseyin aşkına su!” diye da avaz ederlerdi. Zaman zaman da su ile ilgili ayetleri okurlardı.

At Değirmeni

985/9.800

-

Su Değirmeni

4/-

Kırkçeşme’nin ayağında Necati Sokağı’ndadırlar.

Uncu

400/600

Unkapanı esnafıdır.

Un Elekçileri

-/3.000

Değirmen ve fırınlarda işlerini yürütürler. Çoğunluğu Mısır fellahıdır.

Buğday Çalkayıcılar

-/3.000

Ekmek fırınları ve değirmenlerde iş yaparlar. Mısır fellahlarıdır.

Kalburcular

200/300

Ekmekçilere yamaktırlar.

Elekçiler

209/500

-

Nişastacılar

300/700

-

Güllaççılar

40/80

-

Peksimetçiler

105/1.000

Peksimet emini, sefer sırasında çok önemli bir görevlidir. İşletmeleri Galata, Kuruçeşme ve Yeniköy’dedir.

Mısır Tüccarları

6.000/11.000

Mısır’dan gıda maddeleri ve içinde kına, hasır gibi ürünlerin yer aldığı diğer malları getirirler.

Pirinççiler

40/300

-

Adesçiler (Mercimekçiler)

70/200

-

Şekerciler

70/100

-

Eşribe-i Mümessek

55/100

Reybas, amberbaris, gül-limon, avşıla, hummas, sandal, demirhindi, dut şarabı gibi içecekleri yapıp satarlar.

Kahveciler

200/300

-

Meydan Kasapları

999/1.700

Tamamı yeniçeridir.

Salhaneciler

200/1.000

-

Sığır kasapları

100/200

-

Yahudi Kasaplar

100/200

-

Mandıracılar

2.000/-

Her birinde 70-80 sürü koyun ve 40-50’şer mandıra oğlanı vardır.

Koyun Celepleri Sayaları

700/-

Koyun emininin denetimindedir. Celepler, koyunlarını burada kışlatır, ihtiyaç hâlinde şehre getirip satarlardı.

Ağılcılar

2.000/4.000

Çalı-çırpıdan ağıllardır. Süt, yağ, peynir eksik olmaz. Hızırilyasda kuzuya narh verildiğinde bayram edilirdi.

Sığır Celepleri Tokadı

1.000/5.000

Terkoz, Karataşlar ve Istıranca Dağları’ndadır. Ruz-ı Kasım’da pastırma vakti gelince bu tokatlar, yüz binlerce sığırı İstanbul’a sürerler.

Çoban/Râ‘ıyân

-/9.004

Südciyân-ı Sevr / Sığır Sütçüleri

200/100

“Gayet latîf ü semîn” alaca sığırları vardır.

Peynirciler

400/500

-

Kaymakçılar

40/100

-

Tereyağcılar

-/80

Dükkânları olmadığından seyyar satış yaparlar.

Yoğurtçubaşı Kârhanesi

1/100

Sultanahmet Camii altında Çatladıkapı yoluna yakındır. Mirî işletmedir.

Yoğurtçular

500/1.600

Bunların 100 adedi Eyüp’tedir. Birçok yerde yoğurt dükkânı bulunmakla birlikte Sütlüce, Kasımpaşa, Ortaköy, Kanlıca ve Üsküdar yoğurtları ünlüdür.

Teleme Peynirciler

-/300

Ekseriya Arnavutlardır.

Et Meydanı Kasapları

20/80

-

Yedikule Kanaracıları

70/200

Koyunların kesiminin yapıldığı ve temizlenip pişirmeye hazır hâle getirildiği yerlerdir.

Bahçekapı Kanaracıları

1/200

Padişaha ait mirî kanaradır.

Yeniçeri Mandıracıları

-/1.000

Istıranca Dağı’nda camus ve koyunları bekleyen yeniçerilerdir.

Koyun Celepkeşanı

-/2.000

Büyük tüccarlardır.

Sığır Pastırmacıları Celepkeşanı

-/600

Çoğu Eflak ve Boğdan keferesidir. Kasımda pastırma hazırlığı için şehre sığır sürerler.

Pastırma Tacirleri

100/400

Odunkapısı haricinde, Galata ve Tophane başta olmak üzere birçok yerde Kili pastırması satarlar.

Koyun Ciğercileri

-/300

Kasapbaşının seçimiyle başçıbaşıya yamaktırlar. Bu ciğercilerin tamamı, Ohri, Görice ve Horpuşta Arnavutlarıdır.

Arnavut Çevrenciler

-/400

Bozahanelerde, ciğer, kara dalak, böbrek, pençeviş, yürek, şirden ve ciğer köftesi kebabı pişirirler. Temiz değillerdir.

İşkembeciler (Ta‘am-ı Mahmûrân)

300/800

İstanbul işkembecilerinin tamamı Rum’dur.

Sirkecibaşı

-

Unkapanı’nda, Azebler Mahallesi’ndedir. Padişaha mahsustur. İçine 5-10 adamın girebileceği büyüklükte başlıca Bartın ve İngiliz fıçıları kullanılmıştır. Ayrıca, Mora’nın ardıç ağacı fıçıları, Alman fıçıları ile Enez, Mağrip ve Atina’nın küpleri de tercih edilmekteydi. Gül, amber, hurma, köknar, elma ve misket üzümü sirkesi nice sirke türleri burada üretilmiştir.

Sirkeciler

90/150

Kasımpaşa, Tophane ve Üsküdar sirkeleri meşhurdur. Başçıya yamaktırlar.

Turşucular

70/160

Başçıya yamaktır. Çoğunlukla nane, maydanoz, kereviz, gül, kebere, hıyar, patlıcan, lahana, havuç, şalgam ve pırasa turşuları yaparlar.

Kuru Sarımsakçılar

80/102

Dükkânları Odunkapısı haricinde, Galata ve Tophane’dedir. Başçılar ve işkembecilere yamaktırlar.

Soğancılar

70/300

-

Aşçılar

555/2.000

-

Vezir ve Aşbaz Çaşnigirleri

-/3.000

Vezir konakları yanında her aşçı dükkânında bir çaşnigir bulunması ve müşteriye sunulan yemekten bir-iki lokma tatması zorunluydu.

Zerdeciler

15/30

-

Kebapçı ve Köfteciler

400/1.500

-

Biryancılar

155/200

-

Yahniciler

100/255

-

Dolmacılar

50/155

Kabak, yaprak, mumbar, soğan, patlıcan ve lahana dolmaları yaparlar.

Hardalcılar

-/300

Dükkânları yoktur, Arnavut’turlar.

Paludeciler

10/55

Palude ve lokum gibi tatlılar ve şekerlemeler yaparlar.

Sütlü Aşçılar

15/30

Sütlü aş üretip satarlar.

Salatacılar

200/300

Tamamı Gölikesreli, Horpuştalı ve Liçistalı Rumlardır.

Ispanakçılar ve Sebzeciler

400/500

İşletmeleri, Yemiş İskelesi dibinden miri sebzehanedir. İşletmenin yöneticisi, bostancıbaşının adamı terekecibaşıdır.

Sucukçular

10/30

-

Hoşafçılar

500/700

Kaysı, zerdali, erik, Mardin eriği (icâs), Azerbaycan armudu, Arapgir dutu, İzmir üzümü, Tekirdağ vişnesi, Kocaeli elması, İstanbul şeftalisi, Çubuklu Bahçe kızılcığı ve buna benzer meyvelerden hoşaf yapılırdı.

Şerbetçiler

300/500

Reybas, amberbaris, gül-limon, hummas, nilüfer, zufâ, demirhindi, vişne ve çok çeşitli üzümlerden şerbetler yaparlar. Badyan da bunların ürettiği bir içecektir.

Piyade cüllapçı ve şerbetçiler

-/300

Dükkânları yoktur.

Isıcak Paludeciler

7/300

Dükkânları Tahtakale’dedir. Kış aylarında sıcak palude üretirler.

Isıcak Paludeciyân-ı Kavvâfân

-/800

Dükkânları yoktur.

Issı ve Baharlı Şerbetçiler

-/300

Dükkânları yoktur.

Salepçiler

-/200

Dükkânları yoktur.

Bademli Köfterciler

40/200

İstanbul köfteri yanında Ayıntab, Eğriboz ve Manisa köfterleri de meşhurdu.

Suhte Sütçüler

-/300

Dükkânları yoktur.

Mahlepçiler

-

Yaylalarda biten bir çeşit otu, şeker ve balla pişirerek yapılan bir şerbettir.

Ağdacılar

100/700

-

Ağda tüccarı

-/313

-

Üzüm Değirmencileri

15/300

İşletmeleri, Yemiş İskelesi’nde Ahî Çelebi Camii Sokağı’ndadır.

Karcıbaşı

1/300+300 (Karcı kayıkçıları)

-

Enderun Helvacıları

1/3

Enderun helvacıbaşısı ve 2 acemioğlanından oluşur.

Birun Helvacıları

170/400

Pişmaniye, sabuni, tahine, ebyaz, mahice, kırma badem, samsa, keten, gaziler ve arşın helvaları meşhurdu.

Tablakâr Helvacılar

-/500

Bu grup, tahine, reşidiye, âsıdiye, susamiye, cevziye ve fısdıkıye helvaları satarlardı.

Akideciler

70/200

-

Galata Şekercileri

-

Badem şeker, fıstık şeker, zencefil şeker, fındık, leblebi, râziyane, kişniş, narenç kabuğu, ûd-ı mülebbes, kahve dâne mülebbesi, badem mülebbesi, Şam fıstığı mülebbesi ve sanavber fıstığı mülebbesi gibi şekerliler satarlardı. Bunlara “tâife-i ispeçerân” derler; Sakız Rum’u ve Frenk kefereleridir.

Balık Emini

1/300

Padişahın balık eminidir. İltizamla işletilir. Unkapanı dışında eski Balıkpazarı’nda, sahildedir.

Dalyancılar

300/700

Kılıç balığı avlanan başdalyan, Beykoz İskelesi’ndedir.

Iğrıbçılar (bir çeşit ağcı)

-/3000

-

Karityacılar

-/10+

Bunlar, Sarayburnu’ndan Eyüp’e kadar Haliç’in iki yakasında, yalılardan denize doğru uzatılan seren sırığının ucunda ağ atan fakat İstanbul’un fethinden beri vergi muafiyeti olan 10 kişilik bir gruptur.

Ağcılar

-/1.000

Bunlar, kayıklarda balık avlayan esnaftır.

Saçmacılar

-/300

Bunlar, gece gündüz deniz kenarında gezip kenara yakın yüzen balıkları saçma ağları serperek yakalarlar.

Düzenciler

-/1.000

Bunlar, 600 çırnık (dar koylara bile rahatça girebilen kayık türü) ile liman liman dolaşıp olta atarlar ve kaya balığı, izmarit ve istavrit yakalarlar.

Zıpkıncılar

-

Balık geçitlerinde zıpkınlarla levrek, palamut, alakerde (muhtemelen torik), fıçıda (poçida, büyük torik) ve kolyoz avlarlar.

Çömlekçi Balık Avcıları

-/300

Limanlarda ve Kâğıthane sazlıklarında iplere bağlı çömleklerini suya bırakıp kaya balığı avlayan gruptur.

Sepetçi Balık Avcıları

-/200

Bunlar, kayıklarla gezip akıntısız yerlerde içine ekmek koydukları sazdan mamul sepetlerle balık, yengeç, kerevit, teke (karides), sülüne (denizçakısı), ahtapot, lakoz (istiridye), pavurya, ıstakoz, yılan balığı gibi “deniz haşeratı” tutan esnaf grubudur.

Balık Satıcıları

2.000/3.000

Bunların çoğu Niğde, Kayseri ve Manya Rumlarıdır.

İstiridyeciler

300/800

Kayıklarından denize demir taraklar bırakarak istiridye, denizkestanesi, midye, sülüne, tarak vs. kabukluları avlayıp satan gruptur.

Balıkpazarı Aşçıları

500/900

Tamamı Rumdur.

Ağcılar

70/300

-

Sultanın Eminleri

-

-

Unkapanı Emini

-

Un tedariki ve dağıtımıyla ilgilidir. Hizmetinde kâtip, kantarcı, duacı, kethüda, çavuşlar ve hamallar bulunmaktadır.

Tahmis Emini (Tahte’l-kal‘a’da)

-/300

İstanbul Kadılığı sınırlarında satılacak kahvenin tamamı burada öğütülürdü. Yüz dibeği, üç fırını vardır.

Tahmis Emini (Yeni Cami yakınında)

-

Elli dibeği, bir fırını vardır.

Yağkapanı Emini

1/300 nefer + 1 ağa

Galata’dadır.

Yağ Tüccarı

-/1.000

-

Zeyt Yağcıları

600/1.285

-

Balık Emini

-

Yukarıda belirtildi.

Tuz Emini

-

Ekmekçiler arasında sayılmıştır. Makamı, Zindankapısı ile Balıkpazarı Kapısı arasında Çiniciler başındadır.

Peksimet Emini

-

Ekmekçiler arasında sayılmıştır.

Hamr Emini

-

“Mezmûm, medhûr ve makdûh kavmdir.”

Dâne-i Gendüm (Buğday) Emini

1/300

Galata’da, Ömer b. Abdülaziz tarafından yaptırılan kurşunlu mahzenin yöneticisidir. Buraya Balkanlar’dan deve dişi buğday gelir ve çoğunlukla tayinat olarak dağıtılırdı.

Kiler Emini

1/1.000

Bahçekapı’nın haricindedir. Ayrıca, Unkapanı haricinde, Tekirdağı İskelesi’nde II. Bayezid’in buğday ambarı ile Cibalikapısı’nın dışında kale duvarına yapışık olan Süleyman Han’ın buğday ambarı da bu eminin yönetimindedir.

Pastırma Emini

-

Yukarıda belirtilmiştir.

Salhâne Emini

-

Yukarıda belirtilmiştir.

Sebzehane Emini

-

Yukarıda belirtilmiştir.

Koyun Emini

-

Yukarıda belirtilmiştir.

Matbah Emini

1/200

Matbah-ı Âmire’nin yanında bir sofada görevini yapar.

Tavuk Emini

1/200

Matbah-ı Âmire için 70 ayrı kadılıktan tavuk tedarik eder.

Tüccar Bakkallar

1.590/4.980

“Me’kûlât [u] meşrûbât” satıcılarıdır.

Gûnâgûn (Çeşit çeşit) Yağcılar

185/300

Yukarıda Yağkapanı Emini’nin tebaasından farklı olarak dükkânı olan, ayrı bir esnaftır.

Şırlugancılar (Susam Yağcıları)

235/550

-

Bal Tüccarı

300 mahzen/1.000

-

Bezirciler

355/931

Kenevir tohumundan beziryağı üreten esnaftır. Çoğu Niğde ve Kayserilidir.

Zeyyât Taifesi

80/200

Dükkânlarında şişeler içinde zeytinyağı satan bu grup, Yağkapanı Emini’ne değil Bakkalbaşı’ya bağlı bir esnaf koludur.

Pastırmacılar

500/800

Tamamı Müslüman ve çoğu Manavgatlı olan bu grup, Kili ve İsmail’den gelen pastırmaları satarlardı. Yukarıda pastırma yapılan sığır tacirlerinden başka bir esnaf koludur.

Leblebiciler

100/400

Bakkalbaşıya yamaktırlar.

Bazarbaşı Yemişçileri

1.007/3.000

Yaş meyve satıcılarıdır.

Bahçıvanlar

1.000 bahçe/2.000 nefer

Sadece suriçi İstanbul’dakilerdir.

Manavlar (Karpuzcular)

300/2.000

Kavun-karpuz satarlar. İşleri ancak 6 aylıktır.

Şükûfeciler (Çiçekçiler)

300 bağ/800

-

Meyve Çiçekçileri

80/300

Yaz-kış meyve ve bahar satan esnaftır.

Mısır Attârı

-

Zindankapısı haricindedir.

Ud ve Amberciler

45/100

-

Fincancılar

6/15

-

Çömlekçiler

300/500

Bunlar, çömlek satıcılarıdır.

Çömlekçi Kârhanesi

300/400

Bunlar, çömlek üreticileridir.

Çerçiden Hâcetçiler (Ayakta Gezen Attâr)

-/300

Bunlar aktar malzemesi satarlar.

Kahveci Attarlar

300/500

-

Yahudi Attarlar

200/400

Dükkânları, Tahtakale ve Mahmutpaşa’dadır. Başta boya olmak üzere muhtelif aktar malzemeleri satarlardı.

Mezmum Bozacılar

300/1.005

Çoğunluğu Tatar ve Çingenelerden oluşan esnaf kolu.

Tatlı Bozacılar

40/105

Tekirdağ darısından yapılanı makbul olur.

Subyacı

2/10

Bunlar Mısır’dan gelmişlerdir. Dükkânlardan biri Ayasofya Hamamı karşısında, diğeri ise Karaman-ı Kebir’dedir.

Bal Sucular

50/100

Adından da anlaşılabileceği gibi bal suyu satarlar.

Arakçılar

100/300

Arak (rakı) satıcıları. Gülefsen ve horilka rakıları hepsinden keskindir.

Müsellesçiler

10/50

Bir çeşit pekmezdir. Üzüm şırasını kaynatırken kullanılan üç kertili çubuktan ismini almıştır. İlk iki kerti açıkça ortaya çıkıncaya ve üçüncüsü de görünür hâle gelinceye kadar kazan kaynatıldığı için müselles (üçlenmiş) denilmiştir. Bu hâldeyken müselles, Müslümanlar tarafından da içilebilecek, helal bir içecek hâline geliyor.

Meyhaneciler

1.060/6.000

-

Koltuk Meyhanesi

300/800

-

Piyade Meyhaneciler

-/800

Dükkânları yoktur.

Şarab-ı Nâb Meyhanesi

1/15

Dükkânları yoktur.

Vişnâb Şarabı Meyhanesi

60/500

Dükkânları yoktur.

Nar Şarabı Hamrhanesi

6/25

Dükkânları yoktur.

Hurma Şarabı Şaraphanesi

1/6

Dükkânları yoktur.

Dut Şarabı Sağarhanesi

2/12

Dükkânları yoktur.

Karpuz Şarabı Piyalehanesi

2/15

Dükkânları yoktur.

Köknar Şarabı Sâkıhanesi

1/21

Dükkânları yoktur.

Avşıla Şarabı Ayakhanesi

1/15

Dükkânları yoktur.

İpsime Şarabı Camhanesi

15/55

Dükkânları yoktur.

Islama Şarabı Çakırhanesi

50/300

Dükkânları yoktur.

Mavuza Şarabı Fıskhanesi

100/500

Dükkânları yoktur.

Bedevine Şarabı Kıltıhanesi

30/100

Dükkânları yoktur.

Kân-ı Fâsıkân: Misket Şarabı

70/400

Dükkânları yoktur.

Kân-ı Zürefâ: Fışfış Şarabı

60/155

Dükkânları yoktur.

Mekân-ı Bekriyân: Nardenk Şarabı

80/100

Dükkânları yoktur.

Müdminhane-i Bozan Şarabı

50/100

Dükkânları yoktur.

Sohbethane-i Hümül Şarabı

-

Dükkânları yoktur.

İşarethane-i Rakı Şarabı

300/1.000

Dükkânları yoktur.

Tarabhane-i Gülefsen Arakı

3/10

Dükkânları yoktur.

Nuşhane-i Horilka Arakı

1/15

Dükkânları yoktur.

Keyifhane-i Firna Arakı

1/3

Dükkânları yoktur.

Ârâmhane-i Sudina Arakı

2/5

Dükkânları yoktur.

Eğlencehane-i Poloniye Arakı

3/13

Dükkânları yoktur.

Nedimhane-i Hardaliye Arakı

5/13

Dükkânları yoktur.

Tüvânhane-i İmâmiye Arakı

80/100

Dükkânları yoktur.

Şîrhane-i Balısıca Arakı

6/18

Dükkânları yoktur.

Mezehane-i Zater-i Halil Arakı

1/3

Dükkânları yoktur.

Peymânehane-i Ohlamur Arakı

2/5

Dükkânları yoktur.

Bî-Kaydhane-i Anison Arakı

10/30

Dükkânları yoktur.

Ankâhane-i Darçın Arakı

1/6

Dükkânları yoktur.

Nekbethane-i Saman Arakı

5/15

Dükkânları yoktur.

Ayşhane-i Mün’im Karanfil Arakı

1/9

Dükkânları yoktur.

Nuklhane-i Şûşnâr Arakı

1/10

Dükkânları yoktur.

Meyhorhane-i Elma Suyu

50/400

Dükkânları yoktur.

Tembelhane-i Bal Suyu

22/100

Dükkânları yoktur.

Müskirhane-i Mübtecel Suyu

7/15

Dükkânları yoktur.

Fesadhane-i Arpa Suyu

3/10

-

Devâhane-i Darçın Suyu

1/5

-

Hekimhane-i Kibrit Suyu

1/1

-

Bâdehane-i Yahudiyân

100/500

-

Yahudi Meyhaneciler

100/600

-